У.Х.Нигмаджанов – и.ф.д, профессор, "Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти" миллий тадқиқот университети Аннотация Мақолада инсон капитали концепциясининг асосчилари – Т. Шульц ва Г.Беккернинг асосий қоидалари, унинг шаклланишнинг қисқача тарихи очиб берилган. Россия ва мамлакатимиз олимлари томонидан ушбу тушунчанинг ривожлантирилиши таҳлил қилинган. Янгиланаётган Ўзбекистонда инсон капиталини юксалтириш борасидаги давлатнинг амалий ислоҳотларига алоҳида эътибор қаратилган. Муаллиф инсон шахсининг маълум бўлган иккита қобилияти билан бирга, учинчи – инвестиция қобилиятини ҳам илмий асослаб бериб, учта янги тамойил асосида инсон капитали категорияси ва унинг тузилиши ҳақида мамлакат мақсадларини ва халқимизни менталитетини ҳисобга олган ҳолда ўз таърифини берган. Таянч сўзлар: инсон капитали, меҳнат, инсон ресурслари, жами ишчи кучи, ижтимоий қониқиш.

J.A.Qosimov – mustaqil izlanuvchi, D.Qalandarova–magistrant, “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatisyalash muhandislari instituti” Milliy tadqiqot universiteti Annotatsiya Maqolada grafik darsturlar orqali ta’lim tizimida, xususan, texnika oliy ta’lim muassalarida muhandislik fanlarida grafik dasturlar roli, ular orqali bugungi kun talabi bo‘lgan Build Art texnologiylar bilan bog‘liq masalalar o‘z yechimini oson va qulay erishilganligini ko‘rishimiz mumkun. Predmetlarning fazoviy xossalarini va vazifalarini tahlil qilish ko‘nikma, malakalari talabalarni grafik tayyorgarligining muhim tarkibiy qismidir. Grafik ta’lim sohasida talabalarning fazoviy tasavvurini rivojlantirish, fazoviy obrazlarni hayolan tahlil qilish, talabalarning aqliy va bilish faoliyatini faollashtirish, fazoviy tafakkurini, tasavurini rivojlantirish, fazoviy hodisalarni, shakllarni hayolan kuzatish, qabul qilish hamda barcha garfik bilim va malakalarni o‘zlashtirish, xotirada saqlab qolish kabi ijodiy fazilatlarni tarkib topdirishga salmoqli ulush qo‘shib kelmoqda. Kalit so’zlar: BIM (Building Information Modeling), grafik dasturlar, ta’lim, tahlil va natijalar, gidrotexnik inshootlar, 3D model, muhadislik kompyuter grafikasi.

Н.Б.Пирматов – т.ф.д., профессор, И.Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети, А.Т.Паноев – PhD, доцент “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институ- ти” миллий тадқиқот университети Бухоро табиий ресурсларни бошқариш институти Аннотация Мақолада ем майдалаш қурилмаларининг асинхрон электр моторининг тезлигини частотали усулда бошқариб энер- гия тежамкорлигига эришиши келтирилган. Частота ўзгартгичлар ёрдамида бевосита, электр мотор частотасини ўзгар- тириб айланишлар сонини назорат қилиш мумкин. Бу усулнинг қулайликларидан бири шундаки, ток ва айланувчи мо- мент ўртасида мустаҳкам боғлиқлик бўлгани боис, частота ўзгартгич моторни ишга тушириш вақтида ишга тушириш токини пасайтириш имконини беради. Моторни ишга тушириш вақтида мотор силлиқ ишга тушади ва ишга тушириш вақтида электр энергияси тежалади. Электр юритма – универсал ем майдалаш қурилмасини кучайтириш коэффициенти- ни Ку=100 да Гурвиц критерияси ёрдамида математик моделлаштириш орқали ҳисоблаб таҳлил қилинди. Бунда электр юритма – универсал ем майдалаш қурилмаси тизимида кучайтириш коэффициенти - 3,95 < Ку< 895 оралиқда барқарор режимда ишлаши таъминланади. Универсал ем майдалаш қурилмасининг асинхрон мотори статик ва динамик режим- ларда оптимал бошқарилишига эришилади. Частотавий бошқариш орқали электр энергия истеъмоли 20 фоизгача ҳамда бир йилда 25920 кВт*с электр энергиясини тежалишига эришилади. Таянч сўзлар: энергия тежамкорлик, электр юритма, частота ўзгарткич, мақбул бошқарув, ишчи механизмлар, энер- гия самарадорлик, фойдали иш коэффициенти.

Н.М.Маркаев – PhD, катта ўқитувчи, “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизацияаш муҳандислари институти” МТУ Аннотация Мақолада узум новда қаламчасига электр ишлов беришда энергияни қаламчага киритишнинг энергетик хусусиятлари икки муҳит (сув ва қаламча) ли тизимни ҳолатини ҳисобга олган ҳолда ўрганилган. Бунда узум қаламчалари томонидан ютиладиган энергия узум қаламчасининг электр ўтказувчанлиги (γ1), узум қаламчаларининг ҳажмий концентрацияси (Х1), электр ўтказувчи суюқликнинг ўтказувчанлиги (γ2) ва электр ўтказувчи суюқликнинг ҳажмий концентрацияси (Х2)га боғлиқ эканлиги аниқланган ҳамда илмий асосланган. Натижада икки муҳитли тизим, яъни узум новда қаламчаларининг ҳажмий концентрацияси (Х1) ва электр ўтказувчи суюқликнинг ҳажмий концентрацияси (Х2) орасидаги муносабат (Х1+Х2=1) бирга тенглиги, қаламчалар диаметри 1,2–1,5 cм оралиғида, кўндаланг кесим юзаси (S) қиймати 113,04–176,625 мм2 оралиғида ўзгариши, қаламчанинг солиштирма электр қаршилиги электр авжлантириш даврида 106,73–164,85 Ом-м оралиқда ўзгариши ҳамда ишчи камера ичига жойлаштириладиган электродлар орасидаги масофа (l), ишлов бериш кучланиши (U), электр токининг таъсир вақти (τ) ни ҳисобга олиш керак эканлиги аниқланди. Таянч сўзлар: электродлар, узум новда қаламчаси, электр авжлантириш, электромагнит майдони, ўтказувчанлик, солиштирма электр қаршилиги, ҳажмий концентрацияси.